Nieuwe tijd - 16de eeuw
1500 – 1600
Landschap
Ondanks het vele werk dat in de afgelopen eeuwen aan de waterbeheersing van Holland is besteed, valt het gebied nog regelmatig ten prooi aan grote overstromingen. De stormvloeden van 1552, 1566 en 1570 richten in Noord-Holland grote schade aan. De Zuiderzee is hier de grootste bron van gevaar. Maar ook de veenontginningen hebben hun bijdrage geleverd, doordat het maaiveld steeds verder is ingeklonken door de ontwatering van het veen.
In 1532 wordt voor het eerst een meer drooggelegd en in landbouwgrond omgezet: het kleine Achtermeer ten zuiden van Alkmaar. Het wordt in 1573 weer tijdelijk onder water gezet tijdens het beleg van Alkmaar. De Hollanders leren namelijk ook het water te gebruiken als defensief middel tegen een vijand die niet aan nattigheid en drassigheid gewend is. De dijkenbouw en het droogmalen van voormalige meren door middel van windmolens wordt daarna steeds professioneler.
Een historische kaart uit de 16de eeuw, collectie Provinciale Atlas Noord-Holland. Klik op de gele hotspots op de kaart voor topvondsten uit die tijd.
Het vee houdt de voeten nog net droog.
Bewoners
Holland is in de eerste helft van de 16de eeuw nog steeds een graafschap binnen het Duitse keizerrijk, maar het is ook onderdeel van de zeventien Nederlandse provinciën die onder het Bourgondische vorstenhuis zijn verenigd. Sinds 1500 is Karel V uit het Huis Habsburg de landsheer van Holland. Door erfopvolging wordt hij óók keizer van het Duitse Rijk en koning van Spanje. Als hij in 1555 afstand doet van de troon, erft zijn zoon Philips II Spanje en de Nederlanden.
De renaissance, een nieuwe culturele beweging, geeft een enorme stimulans aan onder andere de kunst, architectuur en filosofie. Het beïnvloedt daardoor het denken over het geloof en de organisatie van de staat en de wetgeving. Steden worden steeds belangrijker. In Noord-Holland zijn dat vooral Amsterdam, Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen en Haarlem. De opkomst van het protestantisme in noordelijk Europa zorgt voor grote religieuze spanningen.
Er ontstaat een confrontatie tussen het streng-katholieke Spaanse bewind en de Nederlandse hervormingsgezinden en gematigde katholieken. Dit mondt in 1568 uit in een bloedige en lange oorlog die pas in 1648 eindigt – de Tachtigjarige Oorlog. In 1572 woedt de strijd in alle hevigheid in Noord-Holland. Naarden wordt door de Spanjaarden uitgemoord, Haarlem belegerd en ingenomen. Maar ze slagen er in 1573 niet in om Alkmaar te veroveren en de Spaanse vloot lijdt een grote nederlaag op de Zuiderzee. Niet lang daarna vertrekken de Spaanse troepen uit Noord-Holland, om er nooit meer terug te keren. In 1585 valt Antwerpen, de grootste haven van West-Europa, in Spaanse handen en wordt daarna door een blokkade van Hollandse en Zeeuwse schepen in de Schelde afgesneden van de zee. Handel en handelaars verdwijnen naar Amsterdam. Amsterdam begint, met de komst van al deze migranten, aan een ongekende periode van bloei.
De zeventien provinciën die Philips II erfde van zijn vader.
Gebieden die vielen onder Spaans bewind.
Topvondst
In een afvalkuil uit Oostzaan werd een Spaanse lampetkan van glanzend aardewerk gevonden. Het materiaal lijkt van koper te zijn, maar dat is schijn. Het aardewerk werd met een speciaal glazuur versierd. Een lampetkan stond op tafel bij gegoede burgers om de handen te wassen voor en na de maaltijd.
Mensfiguur Brecht vrouw uit Alkmaar, 1573
Klik op Brecht voor meer informatie
Wil jij het zwaard van Brecht eens in het echt zien? Kom met de klas naar Huis van Hilde. Er zijn verschillende leuke en leerzame educatieve programma’s over verschillende onderwerpen. Kijk op de pagina schoolbezoek voor meer informatie.
Intussen in de rest van de wereld
De toren van Belem in Lissabon waar de Portugese ontdekkingsreizen begonnen, foto Pixabay.
◀ 1500 - 1550
Portugal ontdekt en ontwikkelt een handelsroute met Indië en legt het eerste Europese contact met Japan. Spanje verovert grote delen van Amerika.
1517
De Reformatie begint in Europa als de Duitse priester Maarten Luther 95 stellingen met kritiek tegen het beleid van de katholieke kerk publiceert
1520 - 1570
Het Ottomaanse (Turkse) Rijk kent zijn grootste uitbreiding en bloei
1543
De Poolse wiskundige Nicolaus Copernicus publiceert zijn theorie dat niet de aarde, maar de zon het centrum vormt waar alle planeten uit ons zonnestelsel om draaien
1547 - 1584
Tsaar Iwan 'de Verschrikkelijke’ maakt van Rusland een machtige eenheidsstaat
1599
Nederlandse schepen bereiken voor het eerst Indië onder opperkoopman Cornelis de Houtman, hij overleefde de reis niet