Canon van de Noord-Hollandse archeologie

Voor een optimale weergave van deze canon vragen we je gebruik te maken van een desktop/laptop of tablet

Nieuwe tijd - Eerste helft 20ste eeuw

1900 – 1950

Landschap

In 1916 heeft Noord-Holland nog éénmaal last van grote overstromingen. Daarna verandert de oostkant van de provincie van karakter door de Zuiderzeewerken. Het eiland Wieringen wordt verbonden met het vasteland via de Amsteldiepdijk (1924). Met de bouw van deze dijk wordt geoefend voor het echte werk, de aanleg van de Afsluitdijk in de Zuiderzee (1932). Hiermee wordt in zekere zin een situatie uit de prehistorie hersteld. De zee en het zoute water worden uit de noordelijke helft van Noord-Holland verdreven, Wieringen is geen eiland meer en het water tussen Noord-Holland en Friesland is weer zoet, net als het Almere destijds. De Wieringermeer die in 1930 is ingepolderd is prima landbouwgrond en biedt vele boerengezinnen een bestaan. De stadjes aan de Zuider­zeekust van Noord-Holland verliezen hun economische basis, de visserij, en een stuk identiteit doordat ze geen directe toegang tot de zee meer hebben. Het land wordt wel steeds veiliger. De gevaarlijke Zuiderzee is getemd en het land hoeft nu ‘alleen’ nog maar droog te worden gehouden door bemaling. Alleen door inundaties in de oorlogsjaren en de stormramp van 1953 zullen nog delen van de provincie onder water komen te staan.

In de loop van de 20ste eeuw ontwikkelen de Noord-Hollandse vissersdorpjes aan de Noordzeekust zich als belangrijke badplaatsen. Vissershuisjes maken plaats voor strandpaviljoens en hotels die het nieuwe gezicht in de duinen bepalen van dorpjes als Zandvoort, Egmond, Bergen aan Zee, Callantsoog en Huisduinen. In de crisis­jaren tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog worden op de ‘woeste gronden’ van onder meer de duinen op grote schaal bossen aangeplant, die de aanblik van het kustgebied sterk beïnvloeden.

De industrialisatie en uitbreiding van de steden gaat in de 20ste eeuw versneld door. Amsterdam, het IJmond­gebied en de Zaanstreek krijgen grote industriegebie­den. Na de Eerste Wereldoorlog komen er, naast de spoor- en tramwegen, ook autowegen in het landschap te liggen. Daar komt de groei van de nationale lucht­haven Schiphol, voor de burgerluchtvaart in gebruik genomen in 1920, nog bij.

De Tweede Wereldoorlog heeft niet alleen grote impact op de inwoners van Noord-Holland, maar ook op het landschap. Langs de Noord-Hollandse kust worden door de Duitse bezetter loopgraven en versperringen gerea­liseerd en betonnen en bakstenen bunkers gebouwd als onderdeel van de Atlantikwall. Vooral de haven­plaatsen IJmuiden en Den Helder worden belangrijke ondoor­dringbare vestingen. De Atlantikwall heeft een blijvend stempel gedrukt op het duinlandschap van Noord-Holland. Grote delen van Noord-Holland zijn onherken­baar veranderd ten opzichte van de situatie van honderd jaar eerder. Toch zijn in de duinen, in het Gooi, in Waterland, langs het IJsselmeer, op Texel en nog veel meer plaatsen genoeg oude situaties te herkennen en is de historische ontwikkeling van de provincie uit de lijnen in het landschap af te leiden. Hetzelfde geldt voor de oude binnensteden, die voor het grootste deel gaaf bewaard zijn gebleven.

Een historische kaart uit 1932, collectie Provinciale Atlas Noord-Holland Klik op de gele hotspots op de kaart voor topvondsten uit die tijd.

Gezicht op de Afsluitdijk.

Bewoners

In de 20ste eeuw groeit de bevolking van Noord-Holland nog sneller dan in de eeuw ervoor: van 960.000 in 1900 tot bijna 2,5 miljoen in 2000. Die miljoenen mensen zijn gezonder, wonen en eten beter, zijn rijker en worden ouder dan ooit tevoren in Nederland. Toch maakt de provincie in deze eeuw een van de moeilijkste perioden van haar bestaan door. Er is een economische crisis in de jaren dertig gevolgd door de bezettingsperiode tussen 1940-1945. Tijdens de bezetting van Nazi-Duitsland komen vele tienduizenden burgers om het leven en wordt enorme schade aangericht aan huizen, industrieterreinen, havens, infrastructuur en landbouwgebieden.

Vooral de Joodse bevolking wordt zwaar getroffen: 80% van de 80.000 Amsterdamse Joden wordt in Polen ver­moord. Op militair vlak vinden ook diverse ingrijpende gebeurtenissen plaats. De hele kust van Noord-Holland verandert in een zware verdedigingslinie met de aanleg van de Atlantikwall. Alle badplaatsen worden ontruimd.

Bewoners

De belangrijke marinestad Den Helder wordt meermaals gebombardeerd, zowel door de Duitsers als door de geallieerden. In de nadagen van de oorlog in 1945 vindt nog een heftige strijd plaats op Texel, als krijgsgevangen Georgische soldaten in Duitse dienst in opstand komen tegen het Duitse leger. Je leest hierover meer in de brochure ‘Van schuilplaats tot schatkamer’.

Na de wederopbouw in de jaren ‘50 en ‘60 van de 20ste eeuw zet een stijgende lijn zich voort in Noord-Holland. Het is in 2000 een van de welvarendste gebieden ter wereld. Van de bijna anderhalf miljoen mensen die werken, zijn er nog maar zo’n 21.000 in de landbouw werkzaam. Tweeduizend jaar geleden waren vrijwel alle bewoners boer. De meeste mensen werken nu in de dienstverlening, een sector die tweehonderd jaar geleden nog nauwelijks bestond. 34% van de inwoners van Noord-Holland had in 2022 een migratie­achter­grond. Wie zullen de Noord-Hollanders in het jaar 2100 zijn…?

Topvondst

Deze Duitse helm werd in Overveen gevonden bij archeologisch onderzoek. Bij nadere bestudering bleek op de helm de tekst ‘Brandweer’ te staan. De typische Duitse helm werd na de oorlog dus hergebruikt als Nederlandse brandweerhelm.

Wil jij meer weten over hoe een archeologische vondst in het museum terecht komt? Kom met de klas naar Huis van Hilde. Er zijn verschillende leuke en leerzame educatieve programma’s. Kijk op de pagina schoolbezoek voor meer informatie.

Wil jij meer weten over hoe een archeologische vondst in het museum terecht komt? Kom met de klas naar Huis van Hilde. Er zijn verschillende leuke en leerzame educatieve programma’s. Kijk op de pagina schoolbezoek voor meer informatie.

Intussen in de rest van de wereld

De eerste succesvolle vlucht van een vliegtuig van de gebroeders Wright op 17 december 1903 in North Carolina, Library of Congress.

1901

Voor het eerst wordt een radiosignaal over de Atlantische Oceaan gestuurd en ontvangen

◀ 1903

Voor het eerst komt een vliegtuig met benzinemotor van de grond en vliegt twaalf seconden lang

1914-1918

De Eerste Wereldoorlog breekt uit

1929

De beurs op Wall Street stort in, wat het begin vormt van een jarenlange wereldwijde economische crisis

1939-1945

De Tweede Wereldoorlog breekt uit; onder de zestig miljoen doden zijn zes miljoen vermoorde Europese Joden

1945

De eerste twee atoombommen worden afgeworpen boven Japan, wat een einde maakt aan de Tweede Wereldoorlog