Vroege Middeleeuwen
450 – 1000
Landschap
In de Vroege Middeleeuwen is het binnendringen van het zeewater via kreken onomkeerbaar geworden, met sterke erosie van het landschap tot gevolg. Door beginnende ontginning van de venen in het binnenland, door aanleg van sloten en turfwinning ontstaan grote gaten in het landschap van Noord-Holland. De Noordzee komt via het Vlie steeds verder in het water van het Almere (de latere Zuiderzee). Veengebieden worden weggeslagen of overdekt met pakketten klei vanuit de zee.
De Noordzee slaat aan de kust veel land af waardoor de kustlijn steeds meer opschuift richting het oosten. In de 10de eeuw begint de vorming van nieuwe, hoge duinen op de strandwallen, opgewaaid vanaf het strand. In diezelfde tijd beginnen de bewoners aan het grootschalig ontginnen van de nog niet geërodeerde veengebieden.
Het landschap uit de Vroege Middeleeuwen. Klik op de gele hotspots op de kaart voor vondsten uit die tijd.
Bekijk hier de bekende vindplaatsen uit deze periode.
Nieuwe hoge duinen vormen zich opgewaaid vanaf het strand.
Bewoners
Aan het einde van de 4de, eerste helft 5de eeuw woonden er bijna geen bewoners in het Noord-Hollandse kustgebied. Vanaf circa 475 begint de bevolking weer toe te nemen. Noord-Holland maakt dan deel uit van het grotere Frisia, dat loopt van Zeeland tot aan de Weser in het noorden van het huidige Duitsland. Frisia maakt op zijn beurt onderdeel uit van een groep Germaanse koninkrijken rond de Noordzee die een vergelijkbare cultuur hebben. Ze handelen onderling via scheepvaart en delen voorchristelijke mythologie en kunstuitingen. Deze ‘Noordzeecultuur’ kwam ook tot uiting in de taal die de mensen spraken. De bewoners van Noord-Holland spraken in deze periode een taal die we ‘Proto-Fries’ noemen. Het Proto-Fries werd gesproken langs de hele zuid- en oostelijke Noordzeekust, van Denemarken tot aan Vlaanderen. Het Proto-Fries was sterk verwant aan de taal die aan de andere kant van de Noordzee werd gesproken: het Angelsaksisch, dat zich later ontwikkelde tot het Oud-Engels.
In ‘Noord-Holland in het 1e millennium’ (hoofdstuk 11) wordt de ontwikkeling van de taal in Noord-Holland, waaronder de plaatsnamen en persoonsnamen, beschreven. De belangrijkste Friese gebieden in Noord-Holland waar gewoond werd zijn Kennemerland tot aan Schagen, Texel, Wieringen en Medemblik en ook het Gooi en de Vechtstreek. In de loop van de 8ste eeuw wordt het gebied deel van het Frankische rijk. Het Christendom wordt als officieel geloof ingevoerd. De oude Friese leiders verdwijnen; ambtenaren van de Frankische vorsten zijn de nieuwe bestuurders. De kerstening en eerste kerkenbouw begint. In de 9de eeuw bezoeken Scandinavische schepen Noord-Holland. De bemanningen, de Vikingen, beheersen voor langere tijd het gebied. De (Friese) edelman Gerulf maakt een eind aan hun heerschappij. Hij wordt namens de Duitse koning de eerste graaf van de hele kustzone van Holland, die dan nog West-Friesland wordt genoemd.
De Friezen maken onderdeel uit van de Noordzeecultuur
Het leefgebied van de Friezen in Nederland.
Topvondst
Families en elitegroepen uit Noord-Holland hadden in de Vroege Middeleeuwen banden met andere groepen rond de gehele Noordzee. Dat deze groepen waardevolle geschenken met elkaar uitwisselden bleek uit de vondst van een gouden hanger op Texel.
De hanger laat twee naar elkaar toe gebogen vogelkoppen met gekromde snavels zien, een symbool voor de god Wodan.
Mensfiguur Friese vrouw, rond 600
Klik op de Friese vrouw voor meer informatie
Het veen werd ontgonnen.
Mensfiguur Friese handelaar, 700-750
Klik op de Friese handelaar voor meer informatie.
Dompel je met de klas onder in de Middeleeuwen. Voor groep 4 t/m 8 heeft Huis van Hilde het lespakket ‘Hoe leefden mensen in de Middeleeuwen’ ontwikkeld. Er zijn nog meer leuke en leerzame educatieve programma’s. Kijk op de pagina schoolbezoek voor meer informatie.
Intussen in de rest van de wereld
Borstbeeld van Karel de Grote in de schatkamer van de Dom in Aken, afbeelding Wikipedia.
476
De Germaanse legeraanvoerder Odoaker roept zich uit tot koning van Italië en maakt zo een einde aan het West-Romeinse keizerrijk
570
In Mekka wordt de latere profeet Mohammed geboren
tot de 7de eeuw
In de Nazca-woestijn in Peru maken mensen enorme geometrische en dierfiguren in het zand, die eigenlijk alleen vanuit de lucht te herkennen zijn
7de eeuw
Arabieren veroveren het oostelijk en zuidelijk Middellandse Zeegebied
◀ 800
Karel de Grote wordt in Rome gekroond tot keizer van het Frankische rijk
ca. 1000
Noorse zeelieden landen in Newfoundland en leggen het eerste contact tussen Europa en Amerika