Nieuwe tijd – 17de eeuw
1600 – 1700
Landschap
De 17de eeuw staat in het teken van de droogmakerijen. De grote meren van Noord-Holland worden met behulp van poldermolens aangedreven door wind drooggemalen en omgezet in landbouwgrond. Binnen 25 jaar werden de Beemster, de Wijde Wormer, de Purmer en het Schermeer drooggelegd. In het zuiden van de provincie ontstaat land op de plek van het Slotermeer en het Bijlmermeer. Door deze inpolderingen is er minder gevaar voor overstromingen.
Tussen de grote steden worden trekvaarten gegraven. Transport van goederen en reizigers wordt zo een stuk makkelijker en sneller. In 1632 wordt de Haarlemmertrekvaart tussen Amsterdam en Haarlem voltooid en in het jaar daarop worden al 250.000 passagiers vervoerd. In Kennemerland worden in het begin van de eeuw duinen afgegraven ten behoeve van nieuwbouw in de groeiende en daarmee steeds uitdijende steden. Later worden op de overgang naar de duinen bollen geteeld.
In Amsterdam en langs de Zaan worden aan de lopende band schepen gebouwd op talloze scheepswerven. De masten van schepen in aanbouw en schepen die worden bevoorraad in steden als Hoorn, Enkhuizen en Medemblik vullen de horizon. Voor de oostkust van Texel, een vaargeul bekend als de Reede van Texel, liggen vloten met schepen vol handelswaar te wachten op gunstige wind om te kunnen vertrekken naar overzeese gebieden. Buiten de stad verrijzen grote aantallen windmolens en de karakteristieke Noord-Hollandse stolpboerderijen. De Zaanstreek vormt het eerste grootschalige industriegebied van West-Europa. Het gebied is volgebouwd met honderden houtzaagmolens, oliemolens, pelmolens, papiermolens, meelmolens en verfmolens.
Een historische kaart uit de 17de eeuw, collectie Provinciale Atlas Noord-Holland Klik op de gele hotspots voor topvondsten uit die tijd.
Molens in droogmakerij de Schermer.
Bewoners
De 17de eeuw is een tijd van ongekende economische bloei en technische vooruitgang. Holland heeft in de Tachtigjarige Oorlog de kans gekregen om de vooraanstaande handelspositie van Vlaanderen over te nemen. Het was al het leidende gewest in de jonge Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vanaf 1600 ontwikkelt het zich steeds meer als handelsmacht, maar ook als militaire macht op zee. De rijkdom van Holland is te danken aan ondernemers, reders, kooplui, vissers en boeren, maar ook aan uitvinders, scheepsbouwers, diplomaten en militairen. Vanaf de Reede van Texel varen grote vloten uit naar de Oostzee, Amerika en Oost-Indië. Het aantal schepen dat naar de Noord- en Oostzee voer was drie keer zo hoog als de schepen met bestemming Indië.
De Hollandse handelsvloot is in de 17de eeuw groter dan die van Engeland en Frankrijk samen. Door de internationale handel neemt de welvaart toe en groeien de steden. Opkomende steden in Noord-Holland zijn Hoorn, Enkhuizen en vooral Amsterdam, dat uitgroeit tot de tweede stad van Europa. Het is een belangrijk financieel centrum, maar ook in creatief en wetenschappelijk opzicht is Amsterdam een wereldstad.
De Hollandse rijkdom heeft ook een keerzijde. Bij de productie van belangrijke koloniale handelswaar in overzeese gebieden wordt de plaatselijke bevolking gedwongen om te werken voor de Nederlanders en worden zij uitgebuit. Ook nemen Nederlanders de Portugese handel in slaven uit Afrika en Azië over. In 1650 hebben Nederlandse schepen al duizenden tot slaafgemaakte Afrikanen naar Zuid-Amerika verscheept.
Bewoners
Op plantages in Brazilië en later ook in Suriname en Berbice worden suiker, koffie en tabak op grote schaal verbouwd. Het leven op de plantages is erbarmelijk, de tot slaafgemaakte Afrikanen doen zeer zwaar werk en worden door plantage-eigenaren onderworpen aan lijfstraffen.
Nederlandse zeelui en vele arbeidsmigranten uit Duitsland en Scandinavië die in de internationale zeevaart dienen, betalen ook een hoge prijs voor de welvaart van de Republiek. De meesten van hen sterven jong en ellendig aan boord of in een vreemd land door ziekte, honger of piraterij. Zij lopen ook risico om op de Middellandse Zee te worden gevangen en verkocht als slaaf in Noord-Afrika.
Het geloof speelt nog steeds een grote rol in de Hollandse samenleving. Voor de meeste mensen – maar niet voor allemaal – is dat nu het hervormde geloof. Katholieken mogen hun geloof nog wel belijden, maar niet in het openbaar. Er bestaat in Holland toch ook veel tolerantie voor andere denkbeelden. Zo zijn Joden hier welkom, al hebben ze niet dezelfde rechten als andere burgers. Ze komen uit heel Europa naar Amsterdam. Hoewel de mensen in de 16de en 17de eeuw al lang geen ‘Friezen’ meer worden genoemd, is recent met zekerheid geconstateerd dat in delen van de provincie nog steeds de Friese taal werd gesproken, zelfs tot na 1600. Het toont aan hoe zeer Noord-Holland culturele verwantschappen had met het noordelijk deel van het land.
Belangrijkste VOC-steden (aangeduid met een schip).
Topvondst
400 jaar lang lag deze zijden jurk onder water in de Waddenzee voor de kust van Texel. Sportduikers haalden de jurk uit het ‘Palmhoutwrak’ boven water. Onderzoekers en publiek stonden versteld van de gaafheid van dit unieke kledingstuk.
Mensfiguur, koopman en zijn vrouw
Klik op de koopman en zijn vrouw voor meer informatie
Wil jij meer weten over handel en scheepvaart in de 17de eeuw? Kom met de klas naar Huis van Hilde. Er zijn hiervoor verschillende leuke en leerzame educatieve programma’s. Kijk op de pagina schoolbezoek voor meer informatie.
Intussen in de rest van de wereld
Fort Sint George in Elmina, Ghana, was 2 eeuwen een belangrijke basis in de slavenhandel door Nederlanders, Wikimedia Commons.
1603
In Japan begint de Edo-periode; het land isoleert zich volkomen van de buitenwereld, afgezien van handelscontacten met China, Korea en Nederland
◀ 1607
De eerste permanente Engelse nederzetting in Noord-Amerika, Jamestown, wordt gevestigd
1637
Nederlandse soldaten nemen het kasteel van Elmina in, een Portugees fort aan de Afrikaanse ‘Goudkust’, het huidige Ghana. Het is het begin van de Hollandse inmenging in de trans-Atlantische slavenhandel
1648
Besprekingen in Münster en Osnabrück maken een einde aan de Tachtigjarige en Dertigjarige Oorlog
1600-1700
Het Mogolrijk in India kent zijn grootste bloei
1689-1702
De Nederlandse stadhouder Willem III van Oranje wordt benoemd tot koning van Engeland, Schotland en Ierland. Zijn heerschappij eindigt als hij kinderloos sterft in 1702