Nieuwe tijd 19de eeuw
1800 – 1900
Landschap
In de 19de eeuw drukt de industriële revolutie haar stempel op het Noord-Hollandse landschap. Handel en industrie eisen nieuwe ruimte op, vooral in de tweede helft van deze eeuw. Dan neemt ook de bevolking sterk toe en groeien de steden buiten hun 17de-eeuwse grenzen. Oude stadswallen worden gesloopt en nieuwe wijken verrijzen in de aangrenzende gebieden. Het ontmantelen van de oude verdedigingswerken kan pas plaatsvinden als er een nieuw antwoord is gegeven op een mogelijke oorlog. De Nieuwe Hollandse Waterlinie komt in de plaats van zijn 17de-eeuwse voorganger, en rond Amsterdam wordt de Stelling van Amsterdam gebouwd van 135 kilometer lengte, voorzien van 45 moderne forten. Beide linies zullen in 1996 UNESCO werelderfgoed De Hollandse Waterlinies worden.
Amsterdam krijgt een nieuwe verbinding met de Noordzee, eerst via het Noord-Hollandsch kanaal in 1824, later met het Noordzeekanaal in 1876. Het winnen van nieuw land ten koste van zee en meer gaat door, met als hoogtepunt een van de laatste Noord-Hollandse polders: de drooglegging van het Haarlemmermeer in 1852. Stoomkracht neemt het daarbij over van windkracht. De stoomgemalen De Leeghwater, De Lynden en De Cruquius pompen deze polder droog. Stoomkracht zorgt ook voor een nieuw vervoersmiddel: de trein, die in 1839 voor het eerst tussen Amsterdam en Haarlem rijdt.
Het landschap halverwege de 19de eeuw. Klik op de gele hotspots op de kaart voor topvondsten uit die tijd.
Bekijk hier de bekende vindplaatsen uit deze periode.
Stoomgemaal De Cruquius.
Bewoners
Het Koninkrijk der Nederlanden, dat na de Franse tijd ontstaat, is een sterk verarmd land. Voor het noordelijk deel wordt dat nog erger, als in 1831 het welvarende, sterk geïndustrialiseerde België zich afscheidt. Er heerst armoede en er wordt weinig geïnvesteerd door de regering. Grote delen van de stadsbevolking leven van de bedeling en wonen in onhygiënische omstandigheden die veel mensenlevens bekorten. Dat Holland in 1840 wordt gesplitst in Noord- en Zuid-Holland, maakt voor die mensen niets uit. Veel bedelaars en drankverslaafden worden op straat opgepakt en eindigen in een heropvoedingskamp in het oosten van Nederland.
In de tweede helft van de eeuw klimt de maatschappij uit het dal, eerst langzaam, dan sneller. De droogmakerijen, de aanleg van spoorwegen, de bouw van nieuwe huizen en fabrieken en de toegenomen overzeese handel zorgen voor een stijging van de welvaart. Er komt een nieuwe burgerlijke elite op van industriëlen en groothandelaars. Daarnaast ontstaan de eerste warenhuizen, vooral opgericht door migranten uit Duitsland.
Bewoners
Ook worden in de loop van de 19de eeuw steeds meer maatregelen genomen op het gebied van de volksgezondheid. Toch is het voor veel mensen hard werken in fabrieken. Niet alleen mannen, maar ook vrouwen en zelfs kinderen moeten tot wel 12 uur per dag monotone en soms zelfs gevaarlijke arbeid verrichten. Eind 19de eeuw komen socialistische bewegingen op die ook hier verandering in brengen. Steeds meer kinderen gaan naar school, maar de leerplicht wordt pas in 1901 ingevoerd. Als gevolg van de industrialisatie verdubbelt tussen 1850 en 1900 de bevolking van Noord-Holland, van 470.000 inwoners tot 960.000. De helft van hen woont in Amsterdam, dat in die tijd groeit van 225.000 naar 510.000 inwoners. Er worden meer kinderen geboren en de mensen gaan later dood: de gemiddelde leeftijd van mannen stijgt tussen 1850 en 1900 van 35 naar 51 jaar. Bovendien komen er veel nieuwe bewoners naar de steden, vooral naar Amsterdam, op zoek naar werk in de fabrieken.
Topvondst
De nauwe band tussen Noord-Holland en de overzeese koloniale gebieden bleek uit de vondst van een kist met kapmessen die door duikers in de Waddenzee werd gevonden. De kapmessen kwamen uit een schip dat in 1822 met bestemming Suriname uitvoer en zonk bij Texel. Het was volgeladen met luxe goederen voor plantage-eigenaren en gereedschappen voor het zware werk dat tot slaafgemaakten gedwongen moesten doen op suikerplantages.
Wil jij meer weten over archeologische vondsten uit de 19de eeuw? Kom met de klas naar Huis van Hilde. Er zijn verschillende leuke en leerzame educatieve programma’s. Kijk op de pagina schoolbezoek voor meer informatie.
Intussen in de rest van de wereld
De haven van Shimoda in Japan waar de bevolking geconfronteerd werd met negen Amerikaanse schepen om een handelsverdrag af te dwingen, Wikimedia Commons.
1815
Keizer Napoleon van Frankrijk verliest zijn laatste veldslag, bij Waterloo
1825
Laatste Spaansgezinde troepen in Zuid-Amerika geven zich over, waardoor dat continent onafhankelijk wordt
◀ 1854
Na een intimiderend bezoek van een Amerikaanse vlooteenheid ziet Japan zich gedwongen zich open te stellen voor contact met het buitenland
1863
Op 1 juli 1863 wordt de slavernij officieel afgeschaft in de Nederlandse koloniën. Er verandert niet veel, tot slaafgemaakten moeten nog tien jaar op de plantages blijven werken. De slaveneigenaren krijgen een financiële vergoeding van de Staat
1871
In Versailles wordt koning Wilhelm van Pruisen uitgeroepen tot Keizer van Duitsland
1886
Het eerste patent voor een automobiel met benzinemotor wordt verleend aan Karl Benz