IJzertijd
800 v.Chr. – 0
Landschap
Als de Bronstijd overgaat in de IJzertijd is het zeegat bij Bergen al een tijdje helemaal dicht, de duinenrij is gesloten. Het landschap daarachter is nu een uitgestrekt, metershoog, vrijwel boomloos en nauwelijks begaanbaar hoogveen geworden, door verslechterde afwatering naar zee. Op de plek van het huidige Markermeer ligt een groot zoetwatermeer tussen de hoogvenen: het Flevomeer. Het Oer-IJ gebied dat ligt tussen de driehoek van het huidige Haarlem-Alkmaar-Beverwijk had eerst een open verbinding met zee.
Laat in de IJzertijd sloot deze zeemonding omdat de zee zand aanvoerde en afzette. Door deze sluiting verloor het Oer-IJ gebied de getijdewerking met zout water vanuit de zee. Het gebied werd daardoor plotseling veilig en landbouwkundig veel gunstiger. In het noordelijk deel van de provincie ontstaan op diverse plekken nieuwe gaten in de kust; de zee rukt op.
Het landschap uit de IJzertijd. Klik op de gele hotspots op de kaart voor vondsten uit die tijd.
Bekijk hier de bekende vindplaatsen uit deze periode.
Hoogveen
Bewoners
Net als in de Bronstijd zijn de bewoners in de IJzertijd boeren die vooral van veeteelt en een beetje akkerbouw leven. Ze wonen in woonstalhuizen met hun vee. Door het oprukkende veen (het gevolg van vernatting) wonen er in West-Friesland nauwelijks meer mensen. Alleen bij Opperdoes kunnen ze blijven wonen. Op Texel wonen juist veel mensen, net als rond de monding van het Oer-IJ tussen Alkmaar, Zaanstad en Haarlem. Van de bewoners van dit waterrijke gebied werd in 2004 een boomstamkano gevonden. Ook op de strandwallen en bij Schagen liggen diverse woonplaatsen. Nieuw is de bewoning op ontwaterde stukken van de veengebieden, zoals bij Assendelft.
De IJzertijd is genoemd naar het gebruik van ijzer dat in deze periode in omloop kwam. Met ijzer konden sterkere gereedschappen gemaakt worden. Daarvoor was ijzererts nodig, de basis voor ijzer. IJzererts werd voornamelijk uit het buitenland gehaald maar kon ook ter plaatse gewonnen worden uit ijzerhoudende lagen in de grond of uit moerassen. De bewoners van gebieden zonder ijzererts hoefden daarom niet meer via handel ijzererts te bemachtigen en konden het ijzer zelf maken. De internationale elite die toegang had tot waardevolle grondstoffen raakte zijn alleenrecht kwijt. Dat veranderde de opbouw van de maatschappij.
In Midden-Europa ontstonden de Halstatt- en La Tène-cultuur. Dit waren volkeren die een Keltische taal spraken. Deze cultuur verspreidde zich ook naar het noorden. Met name uit Zuid-Nederland kennen we bijvoorbeeld veel graven met rijke ijzeren wapens, voorwerpen en wagen-onderdelen. In Noord-Holland vinden we incidenteel ijzeren voorwerpen, zoals speerpunten en ploegscharen.
Vanuit het noordoosten komt Nederland steeds meer onder invloed van de Germaanse taal en cultuur. Op de meeste plaatsen in Noord-Holland wordt aardewerk gebruikt zoals dat in Friesland wordt gemaakt. Vanaf 2000 v. Chr. Werd de Indo-Europese taal in het huidige Nederlandse grondgebied gesproken. In noordelijk Europa ontstond rond circa 500 v. Chr. Het Proto- of Oer-Germaans. Deze taal breidt zich vanuit Zuid-Scandinavië en Noord-Duitsland uit naar onze omgeving. Het huidige Fries en Nederlands stammen af van deze taal. Vermoedelijk zijn Noord-Holland en Friesland dan al het leefgebied van een volk dat zichzelf Frisii, ‘Friezen’ noemt. Deze naam kennen we uit Romeinse bronnen van kort voor het begin van de jaartelling.
Verspreiding Oer-Germaans in Noord-Europa.
Topvondst
Bij het uitgraven van een tunnel in Uitgeest werd een boomstamkano gevonden. De kano was ruim acht meter lang en was gemaakt van een uitgeholde boomstam van een eik. De kano was belangrijk voor de jacht en visvangst in het waterrijke kustgebied.
Mensfiguur Aak rond 200 voor Chr.
Klik op Aak voor meer informatie.
Maak in Archeologiemuseum Huis van Hilde kennis met Aak uit de IJzertijd. Voor leerlingen van groep 3/4 bestaat hiervoor een speciaal lespakket. Er zijn nog meer leuke en leerzame educatieve programma’s. Kijk op de pagina schoolbezoek voor meer informatie.
Intussen in de rest van de wereld
De Chinese muur in het noorden van China, afbeelding Wikipedia.
ca. 800 v. Chr. – begin jaartelling
De stad Rome ontstaat en de bewoners onderwerpen in de eeuwen die volgen Italië en delen van het Middellandse Zeegebied
ca. 500 v. Chr.
In Japan begint men rijst te verbouwen en metaal te bewerken
ca. 440 v. Chr.
Voor de beschermgodin van Athene wordt een grote tempel gebouwd, het Parthenon
ca. 400 v. Chr.
Gautama Boeddha verkondigt zijn leer in India
ca. 350 v. Chr.
In Mexico komt een einde aan de Olmeekse cultuur
◀ ca. 220 v. Chr.
Om invallen vanuit het noorden tegen te gaan, beginnen Chinese heersers met de bouw van een grote grensmuur